Wysłuchanie dziecka – zapomniany dowód w sprawie rodzinnej?
Wysłuchanie dziecka – przesłanki przeprowadzenia
Zgodnie z art. 2161 § 1 k.p.c. w sprawach dotyczących osoby małoletniego dziecka sąd wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. Wysłuchanie dziecka nie jest zatem obowiązkiem sądu. Mimo to czynność ta, o ile tylko nie kłóci się to z dobrem dziecka, powinna zostać przez sąd przeprowadzona. Wysłuchanie dziecka przez organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko w sprawach, które jego dotyczą, jest bowiem przewidziane zarówno w art. 72 ust. 3 Konstytucji RP, jak i art. 12 Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 r.
Przebieg i uczestnicy wysłuchania dziecka
Wysłuchanie dziecka nie jest przesłuchaniem go w charakterze świadka. Czynności tej nie utrwala się, ale sporządza jedynie z niej notatkę. Czynność ta odbywa się poza salą sądową i bez udziału stron, które mogłyby świadomie lub nie wpływać na dziecko. W wysłuchaniu może za to brać udział biegły psycholog. Jego rola (bądź innego biegłego) może być też istotna przed wysłuchaniem. Może bowiem okazać się, że sąd nie jest w stanie samodzielnie zdecydować, czy rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka pozwala na jego wysłuchanie. Kwestię tę rozstrzyga wtedy biegły.
Życzenia dziecka, a jego dobro
Jak stanowi art. 2161 § 1 k.p.c. stosownie do okoliczności, rozwoju umysłowego, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości dziecka, sąd uwzględni jego zdanie i rozsądne życzenia. Stanowisko dziecka nie ma zatem decydującego znaczenia w sprawie. W przypadku, w którym dziecko jest zdolne do jego wyrażenia, musi ono być wzięte pod uwagę na tyle, na ile jest ono zgodne z dobrem dziecka. Zauważyć bowiem należy, że życzenia dziecka nie zawsze są zgodne z jego dobrem. W kwestii tego, co jest dobre dla dziecka, wypowiada się bowiem nie dziecko, ale np. biegły psycholog lub zespół psychologów (tzw. opinia OZSS).
Wysłuchanie dziecka nie jest czynnością, która może być zastąpiona innym dowodem
Trzeba odróżnić dowód z opinii biegłego psychologa od wysłuchania dziecka. Psycholog ma bowiem właśnie za zadanie ustalić, jakie rozwiązania są dla dziecka najlepsze, a nie – jaka jest jego wola. Co prawda, może ona zostać ujawniona także w toku badania psychologicznego. Przedstawienie przez biegłego, jakie dziecko ma zdanie w sprawie, nie zastąpi jednak nigdy bezpośredniego poznania tej woli przez sąd. W toku wysłuchania sąd może bowiem samodzielnie nie tylko porozmawiać z dzieckiem, ale i zaobserwować jego zachowanie.
Wniosek o wysłuchanie dziecka
Niestety wysłuchanie dziecka nie jest czynnością, która jest standardowo przeprowadzana w postępowaniach dotyczących osoby dziecka. Dlatego tak ważne jest sformułowanie przez stronę wniosku o dokonanie tej czynności w taki sposób, aby sąd do tego przekonać. We wniosku nie wystarczy bowiem wskazać, że się takiej czynności żąda. Istotne jest także dopilnowanie, aby wysłuchanie dziecka nastąpiło na takim etapie postępowania, na którym faktycznie może przynieść korzyści procesowe. Należy też pamiętać, że wysłuchanie dziecka ma miejsce w sprawach dotyczących ustalania praw niemajątkowych dziecka. Są to sprawy np. o rozwód, separację, władzę rodzicielską, kontakty ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, unieważnienie uznania dziecka lub rozwiązanie przysposobienia.
Opracowanie: adw. Ewa Koper
