Dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów częściowo niezgodny z Konstytucją
Przypadki orzekania dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów
W art. 42 § 3 kodeksu karnego ustawodawca zobowiązał sąd do orzeczenia zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio:
- w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4
lub jeżeli sprawca:
- w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 173, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu,
- albo w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2 lub art. 355 § 2
był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, lub
po takim zdarzeniu, a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia zawartości alkoholu lub środka odurzającego w organizmie, spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający.
Wyjątek od orzeczenia dożywotniego zakazu ma miejsce, gdy zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami. Kodeks nie jednak precyzuje, o jakie dokładnie wypadki może chodzić.
(Nie)zgodność zakazu z Konstytucją?
Cytowany przepis został poddany kontroli konstytucyjnej. 4 czerwca br. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że cytowana regulacja prawna w zakresie, w jakim obliguje sąd do orzeczenia zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4 ustawy – Kodeks karny, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 42 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Pierwszy z przywołanych przepisów ustawy zasadniczej stanowi, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Natomiast w myśl drugiego przepisu: każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.
Jakiego przestępstwa dotyczy wyroku Trybunału Konstytucyjnego?
Przepis art. 178a § 1 k.k. przewiduje odpowiedzialność karną za prowadzenie pojazdu mechanicznego w ruchu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Chodzi tu oczywiście o ruch lądowy, wodny lub powietrzny. Z kolei art. 178a § 4 k.k. – o którym mowa w wyroku Trybunału – stanowi, że jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173, art. 174, art. 177 lub art. 355 § 2 popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub dopuścił się czynu określonego w § 1 w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Motywy rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego
Orzekając o niezgodności przepisu art. 42 § 3 k.k., Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę na kilka kwestii. Po pierwsze ustawodawca zrównał ze sobą konsekwencje dwóch różnych „gatunkowo” czynów. Bowiem jeden nie wywołuje żadnego skutku, a drugi sprowadza skutek w postaci śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Wymierzanie takiej samej sankcji osobom prowadzącym pojazd w stanie nietrzeźwości, co osobom, które w takich okolicznościach doprowadziły do wspomnianych skutków, jest w ocenie Trybunału zbyt surowe.
Po drugie, sposób ukształtowania przepisu art. 42 § 3 k.k. w sposób nadmierny ingeruje w swobodę orzekania sądu. Trybunał Konstytucyjny zwrócił zaś uwagę, że zadaniem sądu nie jest automatyczne stosowanie przepisów. Rolą sądu jest kształtowanie reakcji karnej za konkretny czyn. Sąd powinien mieć na uwadze okoliczności jego popełnienia, stopień społecznej szkodliwości, czy zawinienia sprawcy.
Trybunał zwrócił uwagę ponadto na jeszcze jedną rzecz. Otóż stwierdził, że przewidziana w przepisie możliwość odstąpienia od wymierzenia dożywotniego zakazu przewidzianego została uzależniona od wystąpienia zdarzenia wysoce niejasnego i nieokreślonego. Przepis mówi bowiem o „wyjątkowym wypadku, uzasadnionego szczególnymi okolicznościami”.
Jakie są konsekwencje wyroku?
Omawiany wyrok Trybunału Konstytucyjnego umożliwia osobom, wobec których orzeczony został dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, wznowienie postępowania. Chodzi tu oczywiście o przypadki skazania za jazdę w stanie nietrzeźwości. Wniosek o wznowienie postępowania powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata, radcę prawnego albo radcę Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej. Wniosek o wznowienie może oczywiście sporządzić też prokuratora.
opracowała: adw. Ewa Koper
źródło grafiki: pexels.com
